Muziek maken - wie zoekt, die vindt ✨ interview met Satoko Fujii en Alex Koo

Satoko Fujii (Tokyo, 1958) en Alex Koo (Waregem, 1990) zijn pianisten van het hoogste allooi. Voor de reeks π Van Piano halen ze de vleugels van het podium naar beneden, om hun meesterschap te delen te midden van het publiek. In absolute première brengen ze ook een duoset. 

Dubbelinterview door Stijn Buyst

'We zaten op de eerste rij bij het videogesprek waarin Fujii en Koo elkaar voor het eerst spraken.'

Jullie zijn allebei heel jong aan een klassieke muziekopleiding begonnen. Toen ik een poos geleden de Chinese guzheng-speelster Wu Fei interviewde, vertelde ze me dat ze pas ontdekte dat muziek ook fun kon zijn, toen ze die opleiding achter zich liet en bij Fred Frith vrije improvisatie ontdekte. 

Alex Koo: ‘Ik herken het een beetje. Op een bepaald ogenblik begon ik die klassieke opleiding wel wat te haten. Ik denk dat ik in jazz en improvisatie een zekere vrijheid terugvond. Maar het was zeker niet zo extreem als wat Wu Fei je vertelde. Ik bedoel maar: ik vond als kind wél plezier in Debussy.’

Het is moeilijk te vergelijken natuurlijk: Wu Fei werd door een commissie van de Chinese overheid uitgekozen…

Alex Koo: ‘Klopt. Nu, ik ben er 34, dus ik ben al ruim de helft van mijn leven met jazz bezig. Toch zit dat klassieke er ergens nog wel in, en vooral in het begin heeft mijn technische bagage mij erg geholpen.’

Zonder partituur voor mijn neus kon ik geen muziek maken. Daar voelde ik me heel slecht over. Ik voelde me als een perfect afgerichte hond, die elk bevel perfect uitvoert, maar niets spontaans kan. Ik trachtte mijn klassieke opleiding van me af te schudden en te improviseren, maar dat wilde echt niet lukken. Van de weeromstuit ben ik radicaal gestopt met pianospelen, om te improviseren met mijn stem en percussie – geen instrumenten, maar gewoon dingen om op te slaan.

Ik richtte een groep op waarin we dat deden, en dat voelde aan als een bevrijding: ik kon zingen en schreeuwen. Maar als je me voor een piano zette bevroor ik geheid. Twee jaar heeft dat geduurd. Door in Tokyo jazzclubs te bezoeken, merkte ik toch steeds weer hoeveel ik van het geluid van een piano hield.

Ik heb dan mijn stoute schoenen aangetrokken en ben naar Fumio Itabashi getrokken, mijn favoriete Japanse pianist – hij heeft nog met Elvin Jones gespeeld. Fumio vertelde me dat ik kon spelen wat ik maar wilde, maar het bleef een worsteling.

Alex Koo: ‘Prachtig dat je dat van Paul Bley hebt meegekregen. Zeker als je ziet hoe hij zelf geëvolueerd is. Toen hij twintig was, speelde hij net als Bud Powell. Het verschil met het vrije spel waar hij vijftig jaar later naartoe geëvolueerd was, is immens.

Zelf heb ik het gevoel dat ik nog niet helemaal ben waar ik moet zijn, maar ik denk wel dat ik in de buurt van het jazzspectrum zit, al hou ik er wel heel erg van om verschillende manieren van denken over muziek te verkennen.’

Wie was jouw belangrijkste leermeester, Alex?

Kris was een heel eerlijke leermeester, die altijd zonder filter zijn gedacht zei. Dat kon heel confronterend zijn, maar het was exact wat ik nodig had. Hij duwde je nooit in een bepaalde richting, maar drukte wel heel erg op de betekenis van wat je speelde én op het gevaar van overplaying. Hij was niet het soort mentor dat je opdrachten geeft, maar meer een spiegel die je toont wat er niet klopt.’

Ik stel me voor dat – naast die grote figuren – alle kleinere samenwerkingen in de verdere loop van je carrière ook leerzaam blijven.

Hoe ben je bij het duo met Alex terechtgekomen?

Voor π Van Piano zullen jullie te midden van het publiek spelen. Is dat een uitdaging, geluidsgewijs? Als iedereen voor het podium zit, hoort elke bezoeker ongeveer hetzelfde concert. Met de piano’s in het midden hoort iedereen een andere mix.

Alex, achter sommige van je tracks zit een heel verhaal. Zo is ‘Sperm whale’ geïnspireerd door het jachtgedrag van potvissen.

Alex Koo: ‘Niet achter alle composities zit zo’n uitgebreid verhaal. Soms ontstaat een compositie ook gewoon uit een kleine improvisatie.’

Komt het idee doorgaans vóór de compositie of gaat het omgekeerd?

Alex Koo: ‘Goeie vraag. In het geval van ‘Sperm Whale’ was het muzikale motief er eerst, maar wist ik nog niet waar het naartoe zou gaan. Ik herkende sonargeluiden in dat ‘ping-ping-ping’-motiefje. Toevallig had ik net een documentaire gezien over het jachtgedrag van potvissen. En toen viel mijn frank: dáár moet ik met die compositie naartoe, naar heel lage klanken. Tijdens het creëren gebeurt er eigenlijk heel veel tegelijkertijd, het is een erg chaotisch proces.’

Satoko, jij componeert elke dag, nauwgezet.

Laat ons maar snel over iets luchtigers praten. Alex, vertel eens hoe jij de muzikale mogelijkheden van je ellebogen ontdekt hebt.

Alex Koo: ‘Ha, dat heb ik niet zelf uitgevonden. Ik heb het idee van iemand gestolen, zoals dat gaat. In New York had ik een hele fijne pianolerares, Marilyn Nonken. Ze was een klassieke pianiste, maar ze speelde alleen de meest far out hedendaagse klassieke muziek, vaak stukken die een week eerder voor haar gecomponeerd waren.

Marilyn leerde me Henry Cowell kennen, die in de jaren twintig van vorige eeuw al met zijn vuisten en ellebogen speelde. Als ik dat nu doe, vindt men dat een beetje vreemd, maar stel je voor hoe radicaal het was toen Cowell dat deed.

Het is bevrijdend om niet alleen je vingers te gebruiken. Het breidt je palet uit om iets te gebruiken dat je nog niet zozeer beheerst. Doordat je de afstand tot je elleboog moet herontdekken, kijk je automatisch een beetje anders naar je instrument, en dat is altijd een interessante situatie.’

Je vergelijkt het spelen met de pianopedalen ook met spelen op een synth.

Alex Koo: ‘Ik vergelijk het met de filters van een synth. Het rechtse en het linkse pedaal, daar kan je heel fijn mee experimenteren, als een filter. Je kan spelen met de attack en de toonkleur licht aanpassen. Je vindt dat terug in veel hedendaags klassiek, maar in jazz is Craig Taborn iemand die daar geweldige dingen mee doet. En ik ben er zeker van dat Satoko dat ook helemaal in de vingers heeft.’

Wil dat ook zeggen dat elke piano een nieuwe uitdaging is? 

Alex Koo: ‘Zeker. Voor mijn laatste concert had ik een prachtige Steinway, maar het linkerpedaal maakte de hele tijd geluid. En dat pedaal gebruik je net voor de allerstilste passages…’

Je zou er ook een mogelijkheid in kunnen zien. 

Alex Koo: ‘Ja, maar niet op dat moment. Zoals Satoko zei: wat voor jou juist voelt is het juiste ding op dat moment. Maar als het fout voelt, voelt het extra fout.’ 
 

Naar de volledige concertagenda